Stefan Capalicku
Chacun s’affole à sa manière
traduit de l’albanais par Ardian Marashi
préface de Patrick Deville
ISBN 979-10-95145-14-1
2018

I. AVANT

1.
Short noir aux bretelles croisées derrière le dos, chemise blanche, chaussettes blanches et courtes, sandales en cuir marron. Blond, cheveux bouclés. Moi.
Robe blanche à pois bleus, sans manches, au-dessus du genou, sandales en cuir blanc, grande, blonde aux cheveux ondulés, ma mère. Elle.
Ma main dans la sienne. Yeux grand ouverts. Enorme curiosité.
Ensuite...
Porte immense toute en fer, gros murs de béton surplombés de fils barbelés. Soldats ou policiers armés. Canicule. Tours verticales bourrées de sentinelles. Des gardes. Eux.
Un grand homme maigre, chauve ou à la tête rasée, vêtu d’un pyjama ou d’une sorte de veste et d’un pantalon de coton rayés. Blême, mon oncle. Lui.
Je ne savais pas trop ce que Lui faisait là, mais très vite, un peu plus tard, quelques années plus tard peut-être, j’ai appris que cet endroit s’appelait une prison et que Lui, mon oncle, médecin, y avait passé dix années de sa vie.
Ma mémoire commence ainsi par une prison. Autrefois cela me paraissait terrible. Comment une prison pouvait-elle devenir le début de la mémoire d’un homme ? Mais voilà que cela arrive. La mémoire elle-même n’est-elle pas une prison ? Je pense, maintenant, que j’ai eu de la chance…
Je me souviens que c’était quelque part dans le centre de l’Albanie, dans un endroit entouré de collines. Il me semble qu’on l’appelait Belsh. Ensuite le retour à Tirana en camion. Je me tenais sur ses genoux à Elle, dans une cabine d’un Zis soviétique. Grande beauté. Des arbres partout et un paysage en courbes. Des collines. Une nature en effervescence. Des vallées reverdies avec de petites rivières qui coulent au fond.
Je ne sais plus quand on est arrivé à Tirana. Assurément tard dans la nuit. Là vivaient mes grands-parents maternels et mon second oncle, le cadet. Les trois dans un appartement de briques rouges, affreusement petit. On avait détruit leur maison en plein cœur de Tirana, celle que mon grand-père avait fait construire lorsqu’il était venu au début des années trente du sud profond de l’Albanie. Et on les avait ensuite relégués ici, dans cet appartement minuscule du quartier 21-décembre. Les gens continuent d’appeler ainsi ce quartier de Tirana, la plupart sans se rendre compte que c’est la date anniversaire de Staline.
Le lendemain toujours le soleil. Nous marchons dans Tirana. Elle achète du pain de mie et nous nous retrouvons ensuite à la gare routière pour prendre le car pour Shkodra. C’est une petite escadre de autocars italiens, des Viberti, qui ont survécu à la Seconde Guerre. La route vers Shkodra est pittoresque avec ses pentes et raidillons jusqu’au col de Pllana, là où les virages deviennent serrés et arrondis comme tracés par un compas. J’ai, devant moi, une barre chromée pleine de gribouillis, accrochée au dos du siège devant, sur lequel je pose mes mains et mon front ; et, en perspective, l’odeur nauséabonde du carburant, les virages, mon estomac bouleversé et des vomissements à n’en pas finir.

traduit de l’albanais par Ardian Marashi

I. PARA

1.
Me pantallona të shkurta, të zeza, me dy tiranda të kryqëzuara pas shpine, këmishë të bardhë, çorape të bardha e të shkurta, sandale lëkure kafe.
Biond, me kaçurrela… Unë.
Me fustan të bardhë, me pika blu, pa mëngë, mbi gju, me sandale lëkure të bardha, e gjatë, bionde me flokë me onde... Mama. Ajo.
Dora ime në të sajën. Mjaftueshëm. Sy të hapur tej mase. Kureshti e madhe. Mandej…
Një portë e madhe hekuri, përreth mure betoni me tela me gjemba mbi krye. Ushtarë apo policë me armë. Vapë e madhe. Karakollë të lartë e pingulë mbushë me roje në të gjitha anët… Rojet. Ata.
Një burrë i gjatë dhe i hollë, tullac ose me kokë të rruar, veshur me pizhame, jo tamam pizhame, por diçka si pantallona dhe xhaketë doku me vija. I bardhë, i bardhë… Daja. Ai.
Unë nuk e dija mirë se ç’bënte Ai atje, por shpejt, pak më vonë, disa pak vite më vonë ndoshta, e mora vesh se ai vend thirrej burg dhe se Ai, daja im, doktor, kishte qenë i burgosur, hiç më pak, se për dhjetë vjet të mira.
Pra kujtesa ime fillon me një burg. Dikur më dukej e tmerrshme. Si mund të ishte pikërisht burgu fillimi i kujtesës për një njeri ?! Por ja që ndodh. A s’është edhe vetë kujtesa një burg ? E tashti mendoj se jam me fat...
Di që ishim diku rrethuar kodrash në mes të Shqipërisë. Më duket se ai vend thirrej Belsh. Mandej kthimi me një kamion për në Tiranë. Rrija në prehër të Asaj, brenda një kabine llamarine të një ZIS-i sovjetik. Bukuri e madhe. Pemë gjithandej dhe peizazh i lakuar. Kodra. Natyrë e harlisur. Lugina të gjelbëruara dhe ujëra që rrjedhin poshtë tyre. Dhe rrjedhin...
Nuk e di se kur arritëm në Tiranë. Me siguri vonë dhe me natë. Aty jetonin gjyshërit e mi nga Mama, dhe daja tjetër, i vogli. Të tre në një apartament me tulla të kuqe, tmerrësisht të vogël. Ua kishin prishur shtëpinë që pat ndërtuar gjyshi në mes të Tiranës, kur erdhi në fillim të viteve
’30 nga Jugu i thellë i Shqipërisë. Dhe mandej i kishin degdisur këtu, në këtë apartament, diku afër 21 Dhjetorit. Ende njerëzit e thërrasin kështu këtë shesh të Tiranës, shumica pa e ditur se 21 Dhjetori është ditëlindja e Stalinit.
Të nesërmen sërish diell. Ecim nëpër Tiranë. Ajo blen bukë të bardhë dhe mandej gjendemi te stacioni i autobusëve në qendër. Ishin një skuadrilje e vogël autobusësh italianë “Viberti”, të mbetur gjallë që nga koha e Luftës.
Rruga për në Shkodër, gjithashtu piktoreske dhe me ulje-ngjitjet e veta deri në Qafë Pllanë, aty ku kthesat bëheshin të forta e të rrumbullakosura, si prej një kompasi. Përballë meje një hark metalik i kromuar dhe krejtësisht i gërvishtur, që ishte finalja e shpinës së sediljes, që kisha përpara e, ku mund të mbështesja duart dhe ballin. Era e fortë e karburantit, kthesat, trazimi i stomakut dhe vjellja pa fund...